با توجه به اینکه مهندسان عمران چه در طراحی و چه در اجرا با مسائل گوناگونی مواجه می شوند و بسیار پیش می آید که این مسائل و مشکلات راه حل مشخص و رایجی ندارد، لذا نیاز است دانشجویان عمران در هنگام تحصیل حداقل آمادگی های لازم را جهت مواجهه با این مسائل و شرایط کسب نمایند.
یکی از مباحثی که در بسیاری از کشورها مورد توجه دست اندرکاران امر آموزش بوده و هست، پرورش خلاقیت در دانش آموزان و دانشجویان است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهت نیل به این هدف اقدام به آموزش مبحثی تحت عنوان TRIZ از دوران مدرسه شده است. ولی در کشور ما علیرغم وجود این دغدغه اقدام چندان موثری در این زمینه صورت نپذیرفته است. این مطلب جهت معرفی مختصر TRIZ به دانشجویان رشته عمران است.
به صورت خلاصه در TRIZ با مطالعه مسائل حل شده و راه حل های آنها به کشف الگوها و استخراج قواعد عام حل مسئله پرداخته شده است. پایه گذار TRIZ گنریخ آلتشولر است، وی با مطالعه بیش از 200 هزار اختراع موفق به ارائه 40 قاعده برای حل مسائل شده است.
امید است روزی شاهد گنجانده شدن درسی تحت عنوان خلاقیت و نوآوری در فهرست دروس عمومی مقطع کارشناسی باشیم.
شکل گیری TRIZ و پایه گذار آن:
TRIZ مخففی برای "تئوری حل مسئله خلاقانه"
در زبان روسی Teoriya Resheniya Izobreatatelskikh Zadach و در زبان انگلیسی Theory of Inventive Problem Solving است. گنریخ سالوویچ آلتشولر (Genrikh Saulovich Altshuller) و همکارانش در شوروی سابق این روش را در سال های 1946 تا 1985 توسعه دادند.
آلتشولر (1926-1998) مهندس، مخترع و دانشمند روس متولد تاشکند در ازبکستان در خانواده ای رومه نگار متولد شد. وظیفه وی به عنوان کارمند دفتر ثبت اختراعات نیروی دریایی شوروی، غربالگری اختراعات بود.
آلتشولر در سال 1948 در دوره دیکتاتوری استالین به دلیل مشکلات ی، زندانی و به اردوگاه کار اجباری در Vorkuta در محدوده مدار شمالگان زمین (Arctic Circle) فرستاده شد. جایی که وی تنها نخبه زندانی نبود. این نخبگان از این فرصت برای آموزش علوم مختلف به یکدیگر استفاده کردند. پس از اتمام دوره زندان وی در سال 1956 اولین مقاله خود درباره TRIZ را منتشر کرد. او با مطالعه 200 هزار اختراع ثبت شده 40 قاعده را که اصول خلاقیت نامیده می شود را تدوین نمود. وی 20 کتاب و 400 مقاله درباره TRIZ نوشت. وی در سال 1998 به دلیل بیماری پارکینسون در باکو در کشور آذرباجایجان (شهری که بیشتر عمر خود را در آن گذراند) درگذشت.
آلتشولر بین مسئله عمومی و مسئله خلاقانه تفاوت قائل بود. ولی مسئله خلاقانه را مسئله ای می داند که راه حل آن موجب ظهور مسئله دیگری می شود. به عنوان مثال افزایش مقاومت ورق فولادی باعث افزایش وزن می شود. در حالی که ما به مقاومت ورق نیاز داریم و نه وزن آن. در این حالت ورق نبایستی زیاد ضخیم و زیاد ضعیف باشد.
وی معقتد بود جامعه سالم تعداد بیشتری از افراد خلاق را نیاز دارد. افراد خلاق برای رسیدن به اهداف متعالی تلاش می کنند. بدون وجود این افراد مشکلات جامعه انسانی حاد شده و به سمت فروپاشی سوق می یابد.
آشنایی با TRIZ:
انواع پروژه ها اغلب به نقطه ای می رسند که تمام تجزیه و تحلیل ها انجام شده و گام بعدی مبهم است. تیم پروژه باید برای فهمیدن اینکه چه باید بکند، خلاق باشد. ابزارهای رایج خلاقیت محدود به طوفان ذهنی و روش های مرتبط با آن بستگی به شهود، پشتوانه و دانش اعضای تیم دارند. این روش ها به صورت معمول روان پایه بوده و نتایج غیرقابل پیش بینی و تکرارناپذیر دارند.
TRIZ یک روش حل مسئله بر پایه منطق و اطلاعات، و نه شهود است که توانایی تیم پروژه را برای حل خلاقانه مشکلات تقویت می کند. همچنین TRIZ با توجه به رویکرد ساختاری و الگورتیمی خود، تکرارپذیری، قابلیت پیش بینی و اطمینان را فراهم می آورد.
TRIZ دانش بین المللی خلاقیت است که بر مطالعه «الگوهای مسائل و راه حل ها» و نه «خلاقیت های خودجوش و شهودی افراد یا گروه ها» استوار است. برای کشف «الگوهایی که راه حل های موثر برای مشکلات را پیش بینی می کنند» بیش از 3 میلیون اختراع ثبت شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.
تحقیق TRIZ با این فرضیه که «اصول جهانی خلاقیت که پایه ای برای نوآوری های خلاقانه و موجب ارتقای فناوری می شود» وجود دارد، آغاز شد. اگر این اصول قابل شناسایی و تدوین باشند، می توان آنها را به مردم برای ایجاد فرآیند خلاقیت قابل پیش بینی تر آموخت. به زبان ساده تر «فردی در جایی مشکلی را حل کرده است. خلاقیت آن راه حل را پیدا کرده و با شرایط این مسئله خاص تطبیق داده است».
در طول 60 سال گذشته این تحقیق در مراحل مختلفی ادامه پیدا کرده و سه یافته عمده آن عبارتند از:
1. مشکلات و راه حل ها در علوم و صنایع تکرار می شوند. در هر مشکل، «مشخصات تناقضات» راه حل خلاقانه آن مشکل را پیش بینی می کند.
2. الگوهای تکامل فنی در علوم و صنایع تکرار می شوند.
3. نوآوری های خلاقانه از «تاثیرات علمی» بیرون از حوزه ای که در آنجا توسعه داده شده اند، استفاده می کند.
کتاب:
می توان از دو کتاب نام برده شده در زیر برای آشنایی بیشتر با این موضوع بهره گرفت.
1. 40 قاعده: کلیدهای تریز برای نوآوری فنی نوشته آقای آلتشولر (Altshuller) ترجمه آقای محمود کریمی و خانم نونان میرخانی از انتشارات رسا
2. TRIZ نوآوری نظام یافته نوشته آقای جان ترنینکو (John Terninko) ترجمه آقای مصطفی جعفری و آقای امیرحسین فهیمی از انتشارات رسا
منابع مورد استفاده:
- https://triz-journal.com/triz-what-is-triz/
- https://www.aitriz.org/articles/TRIZFeatures/30383039-4D6973687261.pdf
درباره این سایت